Penilaian dalam pendidikan memainkan peranan penting untuk mengukur pencapaian dan perkembangan pelajar. Secara umum, terdapat dua jenis penilaian utama yang digunakan di sekolah: penilaian formatif dan penilaian sumatif. Kedua-dua pendekatan ini, apabila dilaksanakan dengan baik, bukan sahaja membantu menilai pencapaian akademik pelajar tetapi juga menyumbang kepada perkembangan menyeluruh mereka. Dalam artikel ini, kita akan meneroka maksud penilaian formatif dan sumatif, contoh pelaksanaannya di negara-negara lain, serta bagaimana dasar pendidikan terkini menyokong penggunaan kedua-dua pendekatan ini dalam sistem pendidikan Malaysia.
Apa Itu Penilaian Formatif dan Penilaian Sumatif?
Penilaian Formatif
Penilaian formatif merujuk kepada penilaian yang dilaksanakan secara berterusan sepanjang proses pembelajaran. Ia digunakan untuk memberi maklum balas segera kepada pelajar dan guru mengenai perkembangan pelajar dalam memahami sesuatu topik atau kemahiran. Tujuan utamanya adalah untuk memperbaiki proses pembelajaran, bukan sekadar untuk menilai pencapaian akhir pelajar. Contoh penilaian formatif termasuk kuiz pendek, tugasan harian, kerja kumpulan, atau perbincangan dalam kelas.
Dalam bukunya “The Classroom Assessment Techniques Handbook”, Thomas A. Angelo menyatakan bahawa penilaian formatif adalah "ujian tanpa risiko" yang membantu guru memahami di mana kelemahan pelajar dan memberi mereka peluang untuk memperbaiki diri sebelum peperiksaan sumatif atau ujian besar. Ia memberi ruang kepada pelajar untuk belajar dari kesilapan mereka tanpa merasa tertekan oleh gred akhir.
Penilaian Sumatif
Sebaliknya, penilaian sumatif adalah penilaian yang dilaksanakan pada akhir satu unit pembelajaran atau kursus untuk menilai pencapaian pelajar secara keseluruhan. Ini termasuk ujian akhir, peperiksaan tahunan, atau projek besar yang menggambarkan pencapaian pelajar dalam satu tempoh masa yang lebih panjang. Penilaian sumatif biasanya digunakan untuk menentukan gred pelajar dan melihat sama ada mereka telah mencapai standard yang ditetapkan dalam kurikulum.
Contoh Pelaksanaan Penilaian di Negara Lain
Finland: Penilaian Berterusan sebagai Fokus Utama
Sistem pendidikan Finland, yang sering dianggap sebagai salah satu yang terbaik di dunia, memberi tumpuan kepada penilaian formatif sebagai asas pembelajaran. Guru di Finland diberi kuasa untuk menilai pelajar mereka secara berterusan melalui tugasan, projek, dan pembelajaran berasaskan penyelesaian masalah. Penilaian sumatif tidak ditekankan sehingga peringkat akhir sekolah menengah, di mana pelajar mengambil ujian kebangsaan sebelum melanjutkan pelajaran ke universiti. Ini membolehkan pelajar berkembang secara beransur-ansur tanpa tekanan peperiksaan yang berterusan.
Amerika Syarikat: Gabungan Penilaian Formatif dan Sumatif
Di Amerika Syarikat, penilaian formatif digunakan secara meluas di sekolah-sekolah melalui aktiviti seperti kuiz pendek, perbincangan dalam kelas, dan pembentangan. Sistem pendidikan AS juga memberi ruang kepada guru untuk mengukur kemajuan pelajar dari masa ke masa, membantu mereka menyesuaikan pendekatan pengajaran. Peperiksaan sumatif seperti Standardized Testing atau ujian kebangsaan seperti SAT dan ACT pula digunakan untuk menilai pencapaian pelajar secara keseluruhan dan menentukan kelayakan mereka untuk melanjutkan pelajaran ke peringkat lebih tinggi.
Dasar Pendidikan Terkini di Malaysia
Di Malaysia, Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia 2013-2025 telah menetapkan objektif untuk memperkukuh pendekatan penilaian melalui gabungan penilaian formatif dan sumatif. Di bawah pelan ini, Kementerian Pendidikan menekankan kepentingan penilaian berasaskan sekolah yang lebih fleksibel dan holistik. Penggunaan penilaian formatif yang lebih meluas membolehkan guru mengenal pasti kekuatan dan kelemahan pelajar secara berterusan, manakala peperiksaan sumatif seperti Ujian Akhir Sesi Akademik (UASA) dan Pentaksiran Tingkatan 3 (PT3) membantu mengukur pencapaian pelajar pada akhir sesuatu tempoh pembelajaran.
Kepentingan Gabungan Penilaian Formatif dan Sumatif
Menyokong Perkembangan Pembelajaran Berterusan
Penilaian formatif membolehkan pelajar dan guru mengenal pasti kelemahan pembelajaran lebih awal. Apabila pelajar memahami di mana mereka perlu memperbaiki diri, mereka dapat memberi tumpuan kepada kawasan yang lemah dan meningkatkan prestasi mereka sebelum peperiksaan akhir. Ini juga membantu pelajar membina keyakinan diri apabila mereka melihat kemajuan mereka dari semasa ke semasa.
Mencerminkan Kejayaan Jangka Panjang
Penilaian sumatif pula mencerminkan pencapaian pelajar secara keseluruhan dan memberikan gambaran tentang bagaimana pelajar telah berjaya menguasai topik yang diajar. Namun, tanpa penilaian formatif yang menyokong pembelajaran sepanjang tempoh tersebut, pelajar mungkin gagal untuk mencapai potensi penuh mereka. Gabungan kedua-dua penilaian ini memberikan pendekatan yang lebih seimbang untuk menilai kemampuan pelajar, memastikan mereka benar-benar memahami topik sebelum mereka dinilai secara sumatif.
Mengurangkan Tekanan Peperiksaan
Salah satu kritikan terbesar terhadap sistem peperiksaan yang bergantung sepenuhnya kepada penilaian sumatif adalah tekanan yang dikenakan kepada pelajar. Dengan menggunakan penilaian formatif, pelajar tidak perlu merasa bimbang bahawa keseluruhan pencapaian mereka bergantung kepada satu ujian besar. Sebaliknya, mereka boleh fokus kepada pembelajaran yang lebih berkesan dan bermakna.
Penutup
Penilaian formatif dan sumatif memainkan peranan yang berbeza tetapi saling melengkapi dalam sistem pendidikan. Penilaian formatif memberi maklum balas segera kepada pelajar, membantu mereka berkembang sepanjang proses pembelajaran, manakala penilaian sumatif memberi gambaran menyeluruh tentang pencapaian pelajar pada akhir sesuatu tempoh pembelajaran. Gabungan kedua-duanya memastikan pelajar mendapat pendidikan yang lebih holistik, tidak hanya berdasarkan keputusan peperiksaan semata-mata. Dalam era pendidikan moden ini, pendekatan penilaian yang lebih menyeluruh adalah kunci untuk melahirkan generasi yang berdaya saing, kritikal, dan inovatif.
