Gejala buli telah menjadi isu sosial yang semakin membimbangkan di seluruh dunia, termasuk di Malaysia. Ia bukan sahaja berlaku di sekolah, tetapi juga di tempat kerja, komuniti, dan kini semakin membesar melalui platform digital. Buli, sama ada secara fizikal, verbal, atau emosi, boleh memberikan kesan buruk yang berpanjangan kepada mangsa. Justeru, membasmi gejala ini bukan sekadar tanggungjawab sekolah atau keluarga, tetapi juga melibatkan seluruh masyarakat.
Menurut definisi psikolog terkenal Dan Olweus dalam bukunya “Bullying at School: What We Know and What We Can Do”, buli adalah tingkah laku yang melibatkan penyalahgunaan kuasa, di mana seseorang atau sekumpulan individu menyerang atau mengganggu individu lain yang lebih lemah secara fizikal atau emosi. Buli boleh berlaku dalam pelbagai bentuk – dari serangan fizikal hingga ejekan berterusan, serta lebih baru, melalui dunia siber yang disebut sebagai cyberbullying. Dalam semua bentuknya, kesan buli adalah mendalam dan boleh meninggalkan trauma psikologi yang berpanjangan.
Kajian menunjukkan bahawa mangsa buli cenderung mengalami masalah kesihatan mental seperti kebimbangan, kemurungan, dan rendah diri. Bagi kanak-kanak dan remaja, kesan buli boleh melibatkan prestasi akademik yang merosot dan keinginan untuk menarik diri daripada kehidupan sosial. Pada tahap yang lebih ekstrem, terdapat kes di mana mangsa buli memilih jalan yang tragis, seperti bunuh diri, akibat tekanan mental yang tidak tertanggung. Fenomena ini bukan hanya satu tragedi peribadi tetapi juga satu kegagalan sosial.
Di Malaysia, kerajaan menyedari betapa seriusnya gejala buli dan telah melancarkan pelbagai inisiatif untuk menangani isu ini. Salah satu dasar yang diperkenalkan adalah Pelan Tindakan Menangani Buli di Sekolah yang dikeluarkan oleh Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM). Dasar ini bukan sahaja bertujuan untuk mengurangkan kejadian buli, tetapi juga mewujudkan kesedaran dalam kalangan pelajar, guru, dan ibu bapa tentang betapa pentingnya menjaga kesejahteraan emosi dan fizikal dalam persekitaran sekolah. Sekolah memainkan peranan penting dalam memantau tingkah laku pelajar dan mewujudkan suasana yang positif di mana buli tidak akan bertoleransi.
Dalam usaha untuk membanteras buli, salah satu pendekatan penting ialah meningkatkan pendidikan tentang kesan negatif buli. KPM melalui inisiatif Pendidikan Sivik di sekolah-sekolah menekankan pentingnya nilai-nilai hormat-menghormati, empati, dan penyelesaian konflik secara damai. Pendidikan sivik ini bukan sahaja menumpukan kepada prestasi akademik tetapi juga membina karakter pelajar agar mereka menjadi individu yang bertanggungjawab, baik dari segi tingkah laku mahupun sikap terhadap orang lain. Dengan menanamkan kesedaran moral sejak kecil, diharapkan kanak-kanak dapat memahami bahawa setiap tindakan mereka mempunyai kesan terhadap orang di sekeliling mereka.
Di luar bilik darjah, inisiatif kerajaan seperti Program Sekolah Amanah bertujuan untuk mewujudkan persekitaran pembelajaran yang selamat dan inklusif. Sekolah Amanah ini dibina berdasarkan prinsip bahawa setiap pelajar berhak mendapat persekitaran yang positif di mana mereka dapat belajar tanpa rasa takut atau terganggu. Guru-guru dalam program ini dilatih untuk mengenal pasti tanda-tanda awal buli, dan sekolah diberi sokongan tambahan untuk menangani kes buli secara proaktif.
Selain daripada tindakan di sekolah, kesedaran dalam kalangan ibu bapa dan masyarakat umum juga amat penting. Dalam buku “The Bully, the Bullied, and the Bystander” oleh Barbara Coloroso, penulis menekankan bahawa keluarga memainkan peranan utama dalam menangani isu buli. Ibu bapa perlu menjadi teladan dalam memperlihatkan sikap saling menghormati dan menyelesaikan konflik secara berhemah. Mereka juga perlu peka terhadap perubahan tingkah laku anak-anak mereka, yang mungkin menjadi tanda awal bahawa mereka sedang dibuli atau terlibat dalam perbuatan membuli. Dalam konteks ini, ibu bapa dan pihak sekolah harus bekerjasama rapat dalam mendidik anak-anak tentang kepentingan menghormati orang lain dan mengenali sempadan yang sihat dalam perhubungan.
Buli siber, atau cyberbullying, pula menambah dimensi baru kepada masalah ini. Dengan kemajuan teknologi dan media sosial, buli kini boleh berlaku di luar sekolah, dengan pelaku menggunakan platform digital untuk menghina, mengugut, atau menyebarkan maklumat palsu tentang mangsa. Buli siber lebih sukar dikesan kerana ia sering berlaku dalam ruang peribadi secara dalam talian. Mangsa juga mungkin tidak tahu siapa yang membuli mereka, kerana pelaku boleh menyembunyikan identiti mereka dengan mudah. Di Malaysia, Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia Malaysia (MCMC) telah menjalankan pelbagai kempen kesedaran mengenai bahaya buli siber, serta memperkenalkan mekanisme untuk melaporkan kes buli siber dengan lebih mudah.
Dalam menangani buli siber, kesedaran dan literasi digital menjadi semakin penting. Kerajaan dan sekolah perlu bekerjasama untuk mendidik pelajar tentang etika penggunaan media sosial, serta kesan negatif yang boleh timbul daripada tindakan buli di ruang siber. Kursus-kursus literasi digital yang menekankan tanggungjawab dan etika dalam talian adalah antara inisiatif penting yang perlu dijalankan secara lebih meluas.
Selain daripada pendekatan pendidikan dan kesedaran, penting juga bagi masyarakat untuk mempunyai sistem sokongan yang berkesan bagi mangsa buli. Menurut kajian dalam Journal of Child and Adolescent Psychology, mangsa buli yang mendapat sokongan emosi daripada keluarga, rakan-rakan, atau kaunselor cenderung pulih lebih cepat daripada kesan negatif buli. Oleh itu, kerajaan telah memperkenalkan perkhidmatan kaunseling di sekolah-sekolah, di mana kaunselor dilatih untuk membantu pelajar yang menghadapi masalah buli. Selain itu, pusat-pusat khidmat kaunseling awam juga disediakan bagi individu yang memerlukan bantuan psikologi dalam menangani kesan buli.
Pada akhirnya, membasmi gejala buli memerlukan usaha bersepadu daripada semua pihak—kerajaan, sekolah, ibu bapa, dan masyarakat. Buli bukanlah masalah individu semata-mata, tetapi adalah refleksi kepada nilai dan sikap masyarakat terhadap isu-isu seperti kuasa, empati, dan hormat-menghormati. Dengan menanamkan nilai-nilai moral dan kesedaran tentang bahaya buli sejak kecil, serta menyediakan sokongan yang mencukupi kepada mangsa, kita dapat mencipta persekitaran yang lebih selamat, inklusif, dan harmoni untuk generasi masa depan.
Kesimpulannya, membasmi gejala buli bukanlah satu tugas yang mudah, tetapi ia adalah satu kewajiban moral yang perlu dipikul oleh semua. Setiap anak berhak belajar dan membesar dalam suasana yang penuh hormat dan kasih sayang, tanpa perlu merasa takut akan keselamatan diri mereka. Dengan kesedaran yang semakin meningkat, serta usaha kerajaan yang berterusan, kita dapat mewujudkan sebuah masyarakat yang lebih bertanggungjawab dan peduli terhadap kesejahteraan semua pihak.
